ความหมายของ”ใบมะตูมทัดหู” ในงานพระราชพิธีสำคัญต่างๆ

หลายคนอาจจะสงสัยภายหลังจากงานพระราชพิธีราชาภิเษกสมรส สมเด็จพระเจ้าอยู่หัว ร.10 สมเด็จพระ

ราชินีสุทิดา เมื่อวันที่ 1 พ.ค. 62 ที่ผ่านมาจะสังเกตเห็นได้ว่าในพิธี สมเด็จพระราชินีสุทิดา  ทรงใช้ใบมะตูม

ทัดหู ซึ่งในช่วงเวลาที่ผ่านมาจากงานพระราชพิธี หรือพิธีต่างๆ อาทิ ภาพพระราชพิธีจรดพระนังคัลแรกนาขวัญ

คงเห็นภาพในหลวง ร.9 ทรงทัดใบมะตูมให้พระยาแรกนา

สำหรับความหมายของใบมะตูมมาฝาก ต้นไม้ศักดิ์สิทธิ์ สัญลักษณ์แห่งชัยชนะ เป็นมงคล มะตูมเป็นต้นไม้

ที่ชาวฮินดูนิยมใช้บูชาพระศิวะ ถือว่าเป็นต้นไม้ศักดิ์สิทธิ์ ลักษณะของใบมะตูมคล้ายกับตรีศูลที่พระศิวะทรงใน

พระหัตถ์ขวา – เปรียบเหมือนอาวุธศักดิ์สิทธิ์ทั้งสามของพระองค์ด้วย

   ใบมะตูมนั้นทำลายบาปแห่งสสาร ผู้ใดได้แม้เพียงเห็นหรือสัมผัสใบมะตูมก็จะหลุดพ้นจากบาปทั้งปวง ใบ

มะตูมแม้เพียงใบเดียวที่ได้ถวายพระศิวะแล้ว สามารถล้างบาปหนักที่สุดได้

   เมื่อมีการบูชาพระอิศวรจะมีการถวายใบมะตูมพร้อมท่องมนต์ หรือใช้ใบมะตูมแช่ในน้ำมนต์หรือวางไว้ใต้

ตำรา มีความหมายว่า เบิกบาน ตูมแตกหน่อขึ้นมา

   พราหมณ์ถือว่า ใบมะตูมเป็นสัญลักษณ์แห่งชัยชนะและเป็นมงคล นำถวายพระมหากษัตริย์ สำหรับทรงใช้

ในการพระราชทานน้ำสังข์ และพราหมณ์ใช้เมื่อถวายน้ำพระมหาสังข์แด่พระมหากษัตริย์ใน พระราชพิธีบรม

ราชาภิเษก [บอ-รม-มะ-รา-ชา-พิ-เสก] และพระราชพิธีอื่น ๆ

   คนไทยใช้ใบมะตูมในงานพระราชพิธี และงานมงคลทั่วไปที่มีพิธีพราหมณ์เกือบทุกงาน เช่น ในพระราชพิธี

โสกันต์ ในวันโสกันต์ เจ้านายที่จะโสกันต์จะถูกแบ่งเกศาจุกออกเป็นสามปอย ด้วยการใช้พายเงินพายทอง

พายนาค แบ่งแล้วเอาลวดเงิน ลวดทอง ลวดนาค สายสิญจน์ ผูกปลายเกศาแต่ละปอยกับแหวนนพเก้าและ

ใบมะตูมทั้งสามปอย

    มะตูมเป็นไม้ที่มีถิ่นกำเนิดในอินเดีย ตามความเชื่อในเรื่องการปลูกต้นไม้ตามทิศกล่าวว่า ปลูกมะตูมทาง

ทิศตะวันออกเฉียงเหนือของบ้าน จะช่วยป้องกันเสนียดจัญไร และเป็นมงคลนามให้ผู้อยู่อาศัยมีชื่อเสียงเรียง

นามดังตูมตามลือเลื่อง

 มะตูม ภาษาอังกฤษเรียกว่า Bael tree ภาษาฮินดูเรียกว่า Sirpham tree ตำนานเกี่ยวกับใบมะตูม

   ตำนานเทวปางของพราหมณ์กล่าวว่า พรหมองค์หนึ่งจุติมาเป็นช้างชื่อ เอกทันต์ [เอก-กะ-ทัน] มีอิทธิฤทธิ์

และกำลังมหาศาล ไม่เชื่อฟังโองการใด ๆ ของพระนารายณ์ พระองค์จึงทรงนำเถาไม้ต่าง ๆ 7 ชนิด มาร่าย

มนตร์แล้วฟาดลงที่รอยเท้าช้างเอกทันต์ ทำให้ช้างเอกทันต์ปวดหัวแทบจะแตก วิ่งเข้าต่อสู้กับพระองค์แต่สู้

ไม่ได้ พระนารายณ์ทรงซัดเชือกบาศผูกมัดเท้าขวาของช้างเอกทันต์ ทรงนำพระแสงตรีอาวุธประจำพระองค์

ปักลงพื้นดินแล้วอธิษฐานให้เป็นต้นมะตูม จากนั้นเอาปลายเชือกบาศผูกกับต้นมะตูม ช้างเอกทันต์จึงพ่ายแพ้

พระศิวะ ผู้ทำลาย

ใบมะตูมนี้บางตำราถือว่าเป็นใบไม้ศักดิ์สิทธิ์ของพระศิวะ (พระอิศวร) และบางตำราถือว่าลักษณะ 3 แฉก

นั้นแทน พระพรหม, พระวิษณุ (พระนารายณ์) และพระศิวะ (พระอิศวร) ใบมะตูมในพระราชพิธีในปัจจุบัน

   ปัจจุบันพระบาทสมเด็จพระเจ้าอยู่หัว จะพระราชทานใบมะตูมในงานพระราชพิธีที่เป็นมงคล อาทิ

-พระราชพิธีพืชมงคลแรกนาขวัญ พระราชทานน้ำสังข์และใบมะตูม แก่พระยาแรกนาและเทพี

-เอกอัครราชทูตไทยกราบถวายบังคมลาไปปฏิบัติราชการในต่างประเทศ

-พิธีเสกสมรสและสมรสพระราชทาน

-พระราชทานแก่พระบรมวงศานุวงศ์ที่เข้าเฝ้าเมื่อเจริญพระชนมพรรษา และข้าทูลละอองธลีพระบาท

   ในงานดังกล่าว พระบาทสมเด็จพระเจ้าอยู่หัวจะพระราชทานน้ำพระมหาสังข์ พระราชทานใบมะขม (ใบมะตูม

อยู่ในพระมหาสังข์) และทรงเจิมแป้งหอมที่หน้าผากผู้เข้าเฝ้า การรับพระราชทานใบมะตูม

   ให้ผู้เข้ารับพระราชทานยกมือขวาขึ้นเอางาน ก่อนรับพระราชทาน เมื่อรับพระราชทานแล้วให้เหน็บใบมะตูม

ไว้ที่ซอกเหนือหูขวา

   ใบมะตูมจะไม่เหมือนใบไม้ชนิดอื่น คือใบมะตูมจะมี 3 แฉก ต้นมะตูมเป็นต้นไม้ขนาดกลาง สูง 8-15 เมตร มี

กิ่งหนามแหลม ใบผสมสลับเรียงกันมีใบย่อย 3 ใบ ขอบหยักตื้น ใบยอดมีขนาดใหญ่กว่าใบคู่ล่าง เนื้อใบหนามี

จุดใสกระจายอยู่ทั่วผืนใบ ขึ้นตามป่าเบญพรรณและปลูกกันทั่วไป สิ่งที่ถือว่าเป็นมงคล 8 ประการ

   1. ใบเงิน 2. ใบทอง 3. ใบนาค 4. ใบพรหมจรรย์ 5. หญ้าแพรก 6. ฝักส้มป่อย 7. ผิวมะกรูด 8. ใบมะตูม –

เหตุที่ถือว่า ใบไม้และผิวของผลไม้ 8 อย่างเป็นมงคลเพราะถือว่า ใบเงิน ใบทอง ใบนาค หมายถึงความมั่งคั่ง ,

ใบพรหมจรรย์ หมายถึง ความบริสุทธิ์สะอาด , หญ้าแพรก หมายถึง ความเจริญงอกงามรวดเร็ว , ฝักส้มป่อย

หมายถึง การล้างโรคภัย , ผิวมะกรูด หมายถึง ทำให้สะอาด และใบมะตูม หมายถึง เทพพรของพระเป็นเจ้าของ

ศาสนาพราหมณ์ทั้งสาม คือ พระศิวะ พระนารายณ์ และพระพรหม

   พระราชพิธีที่ประกอบขึ้น ก่อนวันพระฤกษ์บรมราชาภิเษก ในสมัย ร.9

   วันประกอบพระราชพิธีจารึกพระสุพรรณบัฏ คือ วันที่ 23 เมษายน พุทธศักราช 2493 .. เมื่อจารึกพระปรมา

ภิไธย ดวงพระบรมราชสมภพ พระราชลัญจกรเสร็จแล้ว พระราชครูวามเทพมุนี (สวาสดิ์ รังสิพราหมณกุล)

หลั่งน้ำสังข์ที่พระสุพรรบัฏ ดวงพระบรมราชสมภพ พระราชลัญจกร และพระสุพรรณบัฏอื่นๆ สอดใบมะตูม 1

กิ่ง มี 3 ใบ แล้วจัดเตรียมให้พราหมณ์เบิกแว่นเวียนเทียนสมโภช 3 รอบ เป็นอันเสร็จพิธี และเตรียมแห่เข้า

มณฑลพระราชพิธีในพระที่นั่งไพศาลทักษิณ พระราชพิธีราชาภิเษกสมรส

   การพระราชพิธีราชาภิเษกสมรส ในพระบาทสมเด็จพระเจ้าอยู่หัวภูมิพลอดุลยเดช กับหม่อมราชวงศ์สิริกิติ์

กิติยากร ได้กำหนดพระฤกษ์ในวันศุกร์ที่ 28 เมษายน พุทธศักราช 2493 ณ วังสระปทุม ตำหนักสมเด็จพระศรี

สวรินทิรา บรมราชเทวี พระพันวรรษาอัยยิกาเจ้า มีพระเจ้าวรวงศ์เธอ กรมขุนชัยนาทนเรนทร และจอมพล ป.

พิบูลสงคราม นายกรัฐมนตรี ลงนามเป็นราชสักขี

   และเวลา 10.45 น. สมเด็จพระศรีสวรินทิรา บรมราชเทวี พระพันวรรษาอัยยิกาเจ้า ถวายน้ำพระพุทธมนต์

เทพมนต์ และทรงเจิมแด่หม่อมราชวงศ์สิริกิติ์ กิติยากร เป็นสมเด็จพระราชินีแล้วพระราชทานเครื่องพระราช

อิสริยาภรณ์ อันมีเกียรติคุณยิ่งมหาจักรีบรมราชวงศ์ประดับเพชร

*******************************************************

(ขอขอบคุณเรื่องจาก ล้านรู้ กับ “เอกสา ชญาภู” , พระราชพิธีบรมราชาภิเษก พุทธศักราช๒๕๖๒)